“CHỮA LÀNH” THẬT SỰ LÀ GÌ? Nào, cùng định nghĩa “Chữa lành” – Healing. 1/ BỘ NÃO PHI THƯỜNG Tiền đề duy nhất bạn cần để hiểu mọi thứ trong bài viết này, đó là: bộ não bạn sẽ làm mọi thứ để giữ bạn sống tiếp. Theo Tâm lý học Tiến hoá, mọi khuynh hướng tâm lý lẫn thể chất của bất kỳ loài vật nào đều ra đời và duy trì để giúp chúng tồn tại/sinh sôi trong môi trường chúng sống. Não bộ có khả năng thích nghi theo hoàn cảnh – để sinh tồn. Chẳng hạn hồi bé bạn sống ở khu nuôi nhiều chó, và 1 lần bạn bị chó cắn. Ngay giây phút đó, não bạn ghi nhận “hoàn cảnh này đe đoạ sinh tồn mình”. Và nó lập tức tìm cách thích nghi để đảm bảo bạn vẫn sống tiếp. Cách thích nghi của bộ não, là tự-cấu-trúc-lại-chính-nó. Nó sẽ tự tạo ra 1 cơ chế tâm lý: cứ nhìn thấy chó là tránh xa, nghe tiếng chó sủa là ở lì trong nhà, dù ngoài kia người yêu vẫy gọi. Hòng đảm bảo bạn tiếp tục sinh tồn tại môi trường ấy. Khả năng thay đổi cấu trúc (tính “dẻo”) của não bộ là cực kì cao, đặc biệt khi bạn càng nhỏ tuổi. Theo nghĩa này mà nói, bộ não là người bầy tôi trung thành nhất của bạn. Người bầy tôi sẵn sàng làm mọi cách, trả mọi giá để bạn sống. Dù phải tự phẫu thuật đến méo mó tật nguyền. Nó sẽ trở thành bất cứ ai – bất cứ thứ gì – miễn rằng bạn sống. 2/ CƠ CHẾ PHÒNG VỆ Từ dòng này, hãy nói về Mây. Cuộc đời Mây sẽ minh hoạ nội dung bài này. Mây là 1 con người bình thường không đặc biệt. Mây có thể là bạn. Tôi. Chúng ta. Mây có 1 tuổi thơ bình thường, ngoài vài kí ức không vui. Một lần Mây xin mẹ mua món đồ chơi, nhưng bị mẹ khước từ quát mắng. Trông mẹ giận dữ và mệt mỏi. Mẹ dùng những từ ngữ rất nặng nề. Một kí ức khác, có thời bố mẹ Mây thường cãi vã nhau. Khi chuyện đột ngột xảy ra, Mây trốn vào phòng trùm chăn lại. Nếu tiếng mắng chửi vẫn vọng tới, Mây sẽ cắm tai nghe, mở nhạc thật to. Mây không thể biết, những kí ức không vui đó, đều là những trải nghiệm đe doạ tính mạng. Với đứa trẻ, việc bị người nuôi dưỡng từ chối thô bạo, đồng thời có biểu hiện ghét bỏ mình là 1 chấn thương kinh hoàng. Vì sự sống của nó lệ thuộc vào người nuôi dưỡng. Khoảnh khắc đó, nó đã sợ chết. Tương tự, việc chứng kiến 2 người nuôi dưỡng mình bạo lực nhau là thứ nằm ngoài sức chịu đựng của đứa trẻ. Những viễn cảnh chết chóc bao vây nó. Nó phải làm gì đó để sống qua tình huống này. Đó là lúc bộ não của bé Mây vào việc. Nó bắt đầu tái cấu trúc chính nó. Nó tạo ra những “cơ chế phòng vệ”, nhằm giúp Mây tránh gặp lại các trải nghiệm đe doạ. Hoặc sống sót qua được chúng. - Cơ chế phòng vệ #1 có tên là Không-đòi-hỏi. Mây ngừng nói ra các mong muốn của mình. Không đòi – không bị khước từ – không bị ghét bỏ – không đau – yên tâm sống tiếp. Nếu Mây có đòi, thì cũng chỉ đòi cái-chắc-rằng-sẽ-được-đồng-ý, sau khi phân tích kĩ và quan sát thái độ/tâm trạng người kia. - Cơ chế phòng vệ #2, là Ngắt-cảm-xúc. Khi gặp tình huống xung đột tranh cãi, não Mây sẽ đóng băng. Mây không nghĩ gì, cũng không cảm thấy gì. Như tiêm thuốc tê, mây cắt kết nối với thế giới lẫn với bản thân. Không cảm giác – không đau – yên tâm sống sót. Khi các bên xả hết tức tối, căng thẳng đi qua, Mây “vận hành” trở lại. Như chưa có chuyện gì xảy ra. 3/ CỖ MÁY TỰ ĐỘNG Điều tuyệt nhất về các cơ chế phòng vệ, là chúng bảo vệ bạn cực kì tận tâm. Còn điều tệ nhất, là chúng vẫn nhất quyết tận tâm dù bạn không còn cần bảo vệ. Mây trưởng thành và bước vào các mối quan hệ. Gặp những người yêu thương Mây. Những người sẵn lòng nghe Mây nói ra mong muốn. Những người sẵn sàng ngồi xuống với Mây khi có mâu thuẫn, chăm sóc cảm xúc Mây và cùng giải quyết vấn đề. - Nhưng cơ chế Không-đòi-hỏi đã cài sâu trong não Mây suốt tuổi thơ. Không đòi – không đau đớn. Mây không bao giờ nói ra thành thật thứ mình cần. Thay vào đó, Mây giấu nhẹm để tự giải quyết. Hoặc bóng gió, úp mở để người kia phải “tình nguyện” làm cho. Khi không được đáp ứng đúng, Mây bất mãn với mối quan hệ và càng tự nhủ không nên trông chờ gì ở đối phương. - Chưa hết, cơ chế Ngắt-cảm-xúc sẽ lập tức đóng băng Mây mỗi khi tranh cãi trong mối quan hệ nổ ra. Không cảm giác – không đau đớn. Mây dừng đối thoại, đề nghị ở một mình, lướt web, xem phim, cắm tai nghe nhạc. Không suy nghĩ, không cảm xúc. Khi căng thẳng lắng xuống, 2 người lại tìm đến nhau. Nhưng không mâu thuẫn nào được giải quyết. Không ai hiểu thêm ai. Bởi Mây không nhớ rõ mình đã ra sao, đã cảm thấy thế nào. Không mối quan hệ nào của Mây lâu dài bền chặt. Bao nhiêu năm sau, môi trường quanh Mây đã khác, những hiểm hoạ ngày xưa không còn. Nhưng Mây vẫn là đứa trẻ sợ hãi náu mình trong chiếc cũi, được các cơ chế phòng vệ đứng canh. Chúng không biết lúc nào nên dừng nhiệm vụ. Chúng vĩnh viễn quyết bảo vệ Mây. Chúng thay Mây tiếp nhận và phản ứng với mọi tương tác từ môi trường. Bằng các “mô thức” hành xử tự động: Không nói ra mong muốn. Tự phủ nhận nhu cầu. Không nhờ cậy vào ai. Luôn nhìn mặt đoán ý. Rút lui khi căng thẳng. Trốn tránh khỏi vấn đề. Tự triệt tiêu cảm xúc. Từ công việc đến các mối quan hệ, Mây trở thành một cỗ máy vận hành chuẩn xác theo các mô thức. Một cỗ máy sinh tồn. 4/ ĂN MÒN NHÂN TÍNH Nhưng Mây. Tôi. Bạn. Chúng ta. Đâu phải là cỗ máy? Chúng ta vốn là người. Nhưng từ lúc sống qua những trải nghiệm đe doạ, những sang chấn/nỗi đau, chúng ta đã thành nửa người nửa máy. Bạn không còn là bạn. Mà là bạn – cộng thêm đống cơ chế phòng vệ. Chúng tạo thành “lớp vỏ” bọc kín con người thật của bạn. Lớp vỏ đó gây 5 tác hại sau: 1) Đầu tiên, nó khiến bạn luôn thấy thế giới xung quanh nguy hiểm (không nguy hiểm thì cần gì lính canh?). Mọi người, mọi việc đều có thể gây hại bạn. Người này ở bên nhưng rồi sẽ bỏ rơi mình. Chỗ làm này không nên đề xuất nguyện vọng nhiều kẻo bị đánh giá. Từng giờ bạn sống đều âm ỉ bất an. 2) Thứ hai, bởi thường trực bất an, nên mọi thứ bạn làm đều là vì SỢ, chứ không phải vì MUỐN. Bạn muốn thể hiện tình cảm, nhưng rụt lại cầm chừng vì sợ ai yêu nhiều hơn sẽ thiệt, sẽ đau khi bị bỏ rơi. Bạn muốn được vào vị trí phù hợp hơn, nhưng không nói ra vì sợ mếch lòng đồng nghiệp. Dần dần, bạn quên luôn những điều bạn muốn. Bạn không còn biết mình muốn gì. 3) Thứ ba, vì mỗi điều bạn làm không phải thứ bạn thật sự muốn, bạn không hề thành thật với thế giới xung quanh. Bạn diễn kịch cả với những người thân thiết. Lớp vỏ chặn đứng con người thật của bạn chạm tới họ. Bạn không thể nói yêu, nói mình cần họ giúp. Thay vào đó bạn trốn tránh, bạn trách móc, bạn thử lòng... 4) Thứ tư, tất yếu, lớp vỏ cũng chặn đứng người khác chạm đến bạn. Những người yêu thương bạn thuần khiết. Những người muốn trợ lực giúp bạn tiến lên. Họ bị tàn nhẫn đẩy ra – bởi lớp vỏ. Họ không biết bạn muốn gì. Họ vô vọng khi cố hiểu bạn. Họ kiệt sức, và họ rời đi. Chôn mình trong lớp vỏ, bạn mất khả năng yêu lẫn nhận tình yêu. Xua đuổi những trái tim chân thành đến với bạn. Rồi bước vào những gắn kết độc hại, với những con người cũng diễn kịch và chạy trốn yêu thương. 5) Nhưng tác hại sau cùng, bao trùm lên tất cả. Đó là lớp vỏ sẽ cướp đi của bạn cả-cuộc-đời. Nó vùi dập các mong muốn. Nó tước đi khả năng lựa chọn – bởi trong từng hình huống bạn đều tuân theo các mô thức đã lập trình. “Mình không có lựa chọn”. “Mình không thể làm gì khác”. Mỗi lần bạn tự nhủ những lời này, hãy biết bạn đã là nô lệ của lớp vỏ. Hãy biết rằng một phần cuộc đời bạn đã vĩnh viễn mất đi. Hạnh phúc bạn đã có thể có. Ai đó bạn đã có thể ở bên. Con người bạn đã có thể trở thành. Và rồi mỗi lần bạn tuân theo nó, lớp vỏ lại lớn mạnh lên. Các mô thức được sử dụng đều đặn ngày càng trở nên thuần thục. Phần người bị đàn áp bởi phần máy. Nhân tính bạn bị ăn mòn. Người độc hại – chính là người bị lớp phòng vệ nuốt đi bản ngã. 5/ GIẢI THOÁT CHÍNH MÌNH “Chữa lành” chính là hành trình xoá đi lớp vỏ ấy. Lớp vỏ gồm các cơ chế phòng vệ chúng ta đã tự tạo ra để sống sót qua những trải nghiệm đe doạ (chủ yếu trong tuổi thơ – nơi chỉ 5% trẻ em may mắn tránh khỏi). Các cơ chế phòng vệ sinh ra những mô thức hành xử tự động, khiến ta không thể làm điều mình muốn, mất đi quyền lựa chọn. Và gián tiếp tạo ra mọi bế tắc trục trặc trong đời. => Từ đó, ta có định nghĩa: “Chữa lành là hành trình gỡ bỏ các cơ chế phòng vệ, để ngừng sống theo các mô thức, và có lại Tự Do.” Một thực hành chủ động, có phương pháp, gồm 4 bước “Nhận diện” – “Truy gốc” – “Tách rời” – “Tỉnh thức”. Còn giờ, nếu bạn đã đọc đến đây, xin nhận của tôi cái cúi đầu cảm tạ.
